Лаззат Жамалиева: Дәрігерлердің көмекшілерін даярлау көп жағынан пайдалы болар еді

«Денсаулық сақтаудың бастапқы буын дәрігерлерінің көмекшілерін даярлау» тақырыбындағы жұмыс жоғары оқу орныішілік жобалардың қызықты және өзектілерінің бірі болды.Отбасылық медицина және алғашқы көмектегі зерттеу орталығының жетекшісі, осы жобаны басқарған жалпы практикалық дәрігер жұмыс туралы, оның медицина және қоғам үшін маңызы, тақырыптың өзектілігі туралы айтты.

– Лаззат Манбетжановна, жоба туралы, бұл қандай жұмыс болды,атқарылған жұмыстың қандай клиникалық, әлеуметтік немесе басқа да маңызды болғандығы туралы айтып беріңізші?– «БМСК дәрігерінің көмекшісін дайындау» жобасының идеясы 2017 жылы Ұлыбританияда отбасылық тәжірибеге барғаннан кейін пайда болды. Дамыған Батыс елдерінде дәрігерлердің көмекшілерін (physician assistants) даярлау өткен ғасырдың 60 жылдарынан бастап жүзеге асырылады. Олар дәрігерлерге және тіпті медбикелерге қарағанда мемлекет үшін арзанға түседі, бірақ бұған қарамастан, құзыреттер мен қол еңбек жұмыстары дағдыларының тізімі өте үлкен, және дәрігер көмекшілері, шын мәнінде, дәрігерлерге көмектеседі. Білім мен дағдылардың тізімі «мамандандыруға» байланысты: анестезиолог дәрігердің, хирург және т.б. көмекшілері бар. Мен барған ұйымдардағы отбасылық дәрігерлердің көмекшілері ақпараттық жүйелермен (құжаттамамен) жұмыс жасауды, тұрғындар және пациенттермен байланысты айтпағанда, анализге қан алу, электрокардиография, спирографияға түсіру, қан қысымын өлшеу, жедел медициналық көмек көрсету және тағы басқа жұмыстар орындады.Мүмкін, біздің денсаулық сақтау жүйесі үшін қосымша еңбек ресурстарының өзектілігі айқын емес шығар, өйткені жұмыс істеп тұрған жұмыскерлердің әлеуеті толық пайдаланылмаған және алғашқы көмектің барлық нұсқалары, атап айтқанда оңалту, паллиативті көмек әлі толық «енгізілмеген». Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің бастапқы медициналық-санитарлық көмекке (БМСК) барлық бағдарламаларын, сондай-ақ ДДҰ-ның жаңа бастамаларын немесе кәсіби қоғамдастықтың ұсыныстарын тиімді жүзеге асыру үшін бізде «қолдар» жеткіліксіз.Студенттердің көптігі сияқты біздің еліміздің медициналық білімі үшін, біздің ойымызша, дәрігер көмекшілерін даярлау көптеген бағыттар бойынша пайдалы болар еді.

Біріншіден, ақша табу мүмкіндігі. Медициналық университетте оқуға бірнеше жыл кетеді, және көптеген студенттер өзін-өзі қамтамасыз ету үшін немесе тіпті егер отбасыларының мүмкіндігі болмаса, оқу ақысын өздері төлеу үшін жұмыс істейді. Олар әдетте медициналық емес салаларда жұмыс істейді, өйткені 6-курсқа дейін мейірбике немесе медбике сертификатын ала алғанға дейін оларға пацциенттермен жұмыс істеуге тыйым салынады. Параллельді түрде алынған, дәрігердің көмекшісінің ресми танылған мамандығы медицина саласында «қосымша ақша табуға» мүмкіндік берер еді.Екіншіден, пациенттермен ерте байланыс және практикалық дағдылар. Бұл теориялық дайындықтың тиімділігін арттыратындығын, қажетті құзыреттілікті, тәжірибені қалыптастыратындығын бәрі түсінеді, дегенмен, клиникалық базалардың мүмкіндіктері студенттердің бәріне дағдылардың қолайлы деңгейіне жетуіне мүмкіндік бермейді. Өндірістік практиканың өзіндік уақыты бар – мысалы, жазда емтихандарды тапсырғаннан кейін 4 апта, студенттердің практикаға кіруіне шарттар жасалған медициналық ұйымдардың тізімі.Барлық студенттер бір уақытта ауруханаларға жіберіледі және осылайша оларға пациенттер мен процедуралар жетіспей қалып жатады. БСАК-та бірдей таңу, инъекция, күтім және басқа да медициналық және медициналық-әлеуметтік қызметтерді қажет ететін көптеген пациенттер бар болуы парадоксты тудырады. Студенттерді ауруханалардан БСАК-қа қайта жіберу медициналық ЖОО-ның өндірістік практикасының проблемаларын да, мүгедектер, үйдегі ауыр науқастар, әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардағы балалар бойынша емханалардың жеткіліксіз күтім жасау проблемаларын да шешер еді.

Үшіншіден, «қауіпсіздік жастығы». ЖОО-да оқудың алғашқы жылдарында дәрігер көмекшісінің сертификатын беру мүмкіндігі студенттердің үлгеріміне қойылатын талаптарды арттыруға мүмкіндік берер еді және балалары университет бағдарламасын меңгере алмайтын отбасылар үшін стресс болмас еді. Студенттердің үлгермеушілігі үшін оқудан шығарылатыны және курс жоғары болған сайын оқудан шығару «өкінішті» болатыны жасырын емес. Басқа медициналық мамандықтың болуы, игерілген несиелер, егер олар басқа мамандықтар үшін ескеріле бастаса, студентті қанағаттандыра алады және мамандыққа икемді түрде ауыса алады.Басқа мамандықтар үшін пайдалы білім мен дағдылар, мысалы, клиникалық пәндерді тек үстірт оқытатын «Қоғамдық денсаулық сақтау» факультетінің студенттеріне пациенттердің проблемаларына тереңдей түсу пайдалы болады. Мысалы, диабетпен ауыратындарға арналған тегін тексерулер тізімінде жоқ қант диабетімен ауыратын балаға дәрігердің тағайындауы бойынша 3 сағаттық электронды нейромиографияны қалай тегін алуға болатыны туралы.– Осы жобамен жұмыс істеу жөніндегі команда құрамында кімдер бар?Жоба тобына отбасылық медицина және алғашқы көмек зерттеулерінің орталығының жетекшісі жалпы практика дәрігері (ЖПД) Л.М.Жамалиева, ішкі аурулар пропедевтикасы және клиникалық фармакология кафедрасының жетекшісі, кардиолог, терапевт Г.В.Векленко, үздіксіз кәсіби даму орталығының жетекшісі, балалар неврологы, А.Р. Кашкинбаева, интернатураның жалпы дәрігерлік практика кафедрасының доценті, ЖПД Г.С.Дильмагамбетова, ҮКДО ассистенті, педиатр Ю. А. Замэ, ІАП кафедрасының ассистенті, терапевт А.А. Жаубатырова.

Жоба ЖОО ішіндегі грант есебінен жүзеге асырылды.– Көптеген елдерде полиция, өрт сөндірушілер сияқты мамандықтардың өкілдері алғашқы көмек көрсетуді үйренеді. Тіпті дағдыларды игеруі міндетті – себебі олар парамедиктер болып табылады. Қазақстанда осындай тәжірибе бар ма?– Білмеймін. Бұл мәселе дәрігерлердің көмекшілері туралы емес деп ойлаймын. Парамедиктер қысқа курстарда тек дәрігерге дейінгі бастапқы көмек көрсетуді үйренеді. Дәрігерлердің көмекшілері – әр түрлі елдерде 1,5 жылдан бастап 5 (!) жылға дейін оқытылатын мамандық.Біздің жобада біз «Жалпы медицина» негізгі білім беру бағдарламасын ескере отырып, яғни биохимияны, патологиялық физиологияны және медицина қызметкерлері үшін басқа да базалық (іргелі) пәндерді меңгергендерін немесе меңгергендерін ескере отырып, БСАК дәрігерлерінің көмекшілерін оқытудың 1,5 жылдық бағдарламасын дайындадық.– Жоба аяқталды. Бірақ, тақырып өзектілігін әлі де жоғалтпаған шығар? Жоғалған жоқ. Қазір БМСК-да тапшылық бар, студенттердің өндірістік практикасы проблемасы сақталуда. Біз дәрігерлердің көмекшілеріне де, дайындық бағдарламасына да тапсырыс болады деп үміттенеміз. Бірақ біз қазіргі уақытта денсаулық сақтау мен медициналық білім берудің басқа да мәселелері бірінші орында екенін түсінеміз.

– Осы бағытта тағы жұмыстар жалғасын табады ма?

– Дәрігерлердің көмекшілері бойынша жұмысты жалғастыруға болады. Ең алдымен, пікірлес адамдар жетіспейтін уақыт, мемлекеттік құрылымдар мен шешім қабылдаушыларға қолдау қажет. Әлем бір орында тұрмайды, Денсаулық сақтау мен медициналық білім қарқынды дамуда, идеялар өте көп, тек үлгеріп қалу қажет.

Біз үшін жоба жақсы тәжірибе болды, ол бізге жаңа жобалық өтінімді дайындауға және МСАК-та медициналық көмек көрсетуді жақсартуға және дәрігерлерді даярлау сапасын арттыруға бағытталған ҚР БҒМ грантын ұтып алуға көмектесті.