2020-2022 жж. (27 ай) Қазақстан Республикасы Білім жəне Ғылым министрлігінің гранттық қаржыландыру аясында жүзеге асырылатын «Қазақстан Республикасының Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусы» онлайн атласын игеру (ЖТН AP08855535)» тақырыбындағы ғылыми-техникалық жоба

ЖТН

 AP08855535 «Қазақстан Республикасының Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусы» онлайн-атласын игеру

01.10.2020-31.12.2022

Батырова Гульнара Арыстангалиевна, PhD.

Адам ағзасының элементтік құрамының тұрақтылығы қалыпты жұмыс істеу шарттарының бірі. тіршілік ету ортасындағы биоэлементтік фон, адам ағзасындағы биоэлемент күйінде көрінеді.

Антропогендік әсердің теріс факторлары, соның ішінде ауыр металдардың шамадан тыс қоршаған ортаға түсуі және өмірлік маңызды химиялық элементтердің жетіспеушілігі, Қазақстанның Батыс өңірі тұрғындарының көп бөлігінің тұрғылықты жері қолайсыз климаттық және географиялық жағдайын ескерсек, жеке адам мен тұрғындар деңгейінде денсаулығының нашарлауына ықпал етуі мүмкін.

Бүгінгі күні Қазақстан аумағында халықтың элементтік статусы бойынша атлас құрастыру жүргізілмеген. Топырақ құрамындағы элементтерді геохимиялық картаға түсіру бұрын жасалмаған. Қазақстан Республикасының Батыс аймағының популяциясы мен топырағында потенциалды уытты және улы микроэлементтердің таралу деңгейінің картасы адамдар мен жануарларда экологиялық тәуелді аурулардың экологиялық қауіпті аймақтарын анықтайды. Сондықтан, тұрғындар ортасында аурудың алдын алу мен ел экономикасының өсуі, сондай-ақ микроэлементтерге мониторинг жүргізудің бірыңғай базасын құру үшін, халықтың элементтік статусын картаға түсіру және Қазақстан Республикасында онлайн атлас түріндегі топырақтың геохимиялық картасын жасау өте маңызды және өте қажет.

Элементтік тепе-теңсіздікті түзету мақсатында, тұрғындардың денсаулық жағдайының медициналық-экологиялық көрсеткіштерін сараптама жасап, Қазақстанның Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусының онлайн-атласын әзірлеу.

Алынатын болады – 2020 жылда: Ақтөбе және Батыс Қазақстан облыстары тұрғындарының жалпы аурушаңдық көрсеткіштері;

– 2021 жылда: ҚКСОН ұсынған журналдардағы мақалалар; Ақтөбе облысы халқының элементтік жағдайының картограммаларын әзірлеу;

– 2022 жылда: «Батыс Қазақстан халқының элементтік жағдайы» Атласын шығару; монографияны басып шығару; Батыс Қазақстан халқының элементарлық жағдайының карталарын әзірлеу; онлайн атлас «Қазақстан Республикасының Батыс өңірі халқының элементтік жағдайы»; тезистерді басып шығарумен халықаралық конференциялар мен конгрестерге қатысу; шетелдік рецензияланатын ғылыми журналдарда мақалалар жариялау.

1.Батырова Г. А., PhD – жобаның ғылыми жетекшісі, Хирш индексі 4

Scopus Author ID 57195269858 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57195269858

ORCID iD 0000-0001-7970-4059

Web of Science Researcher ID AAP-5352-2020.

2.Тлегенова Ж. Ш., PhD, Хирш индексі 2

Scopus Author ID 57209708424

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57209708424

ORCID 0000-0002-3707-7365;

3.Кононец В. И. – медицина ғылымдарының магистрі. Хирш индексі 2

Scopus Author ID57222075601

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57222075601

Res ID AAY-5413-2021

ORCID 0000-0002-4666-6794

4.Кудабаева Х. И., мғк., қауымдастырылған профессор, Хирш индексі 7

Scopus Author ID 56377121100

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=56377121100

Researcher ID W-6657-2018

5.Аманжолкызы А., PhD, Хирш индексі 3

Scopus Author ID 57191265817 https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57191265817

ORCID iD 0000-0002-1980-9032

6.Умарова Г. А. – медицина ғылымдарының магистрі, Хирш индексі 4

ORCID iD 0000-0001-7637-113X

Scopus Author ID 57193139062

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57193139062

7.Умаров Е. А. – “Информатика”мамандығының жаратылыстану ғылымдарының магистрі. Хирш индексі 2

ORCID 0000-0002-5661-4023

8.Сарсембин У. К., PhD, Хирш индексі 1

ORCID 0000-0002-0796-3737

Scopus Author ID 57199325753

https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57199325753

9. Есенгалиева И. Е.

ORCID 0000-0002-3627-5650

10. Рабаева Ф.А.

Жалпы және біріншілік сырқаттанушылықтың динамикасы, құрылымы зерттелді. Шаштағы химиялық элементтердің мөлшері мен ересек популяцияның аурушаңдығы арасындағы байланыс анықталды. Шаштағы химиялық элементтердің құрамы мен аймақтық ерекшеліктері анықталды. Референстік мәндер анықталды. Популяцияның элементтік статусының карталары және геохимиялық карталар құрастырылды. https://atlaszkmu.edu.kz/ мекенжайында «Қазақстан Республикасының Батыс аймағы тұрғындарының элементтік статусы» онлайн-атласы әзірленіп, пайдалануға берілді https://atlaszkmu.edu.kz/

Зерттеу нәтижелерін медицина мен экологияда қолдануға болады.

Ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижелері Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан және Атырау облыстарының практикалық денсаулық сақтау саласына енгізілді. Онлайн атлас пайдалануға енгізілді

2021 жылы:

КОКСОН ұсынған журналдардағы мақалалар:

1. Умарова ГА, Айтмаганбет ПЖ, Батырова ГА, Кононец ВИ, Ургушбаева ГМ. Заболеваемость населения как главный индикатор общественного здоровья: обзор литературы// West Kazakhstan Medical Journal. – 2020. №62 (4). – С.206-214. (в журнале, рекомендованном КОКСОН)

2. Батырова Г.А., Абдикадирова И.Т., Ургушбаева Г.М. Загрязнение почвы микроэлементами // Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру. – 2020. – №4. – С.19-23 (статья в журналах, рекомендованных КОКСОН)

3. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Кудабаева Х.И., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И., Айтмаганбет П.Ж. Ассоциация содержания бора в волосах с показателями заболеваемости в борной геохимической провинции: поперечное исследование // Здоровье населения и среда обитания – ЗНиСО. 2021;(6):41-47. https://doi.org/10.35627/2219-5238/2021-339-6-41-47 (статья в журнале, рекомендованном КОКСОН (входит в базу RSCI))

4. Батырова Г.А., Аманжолкызы А., Умарова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И., Мамырбаев А.А., Жармаханова Г.М. Содержание макроэлементов в волосах жителей Западного Казахстана // Вопросы биологической, медицинской и фармацевтической химии. 2021;24(11):34-41. https://doi.org/10.29296/25877313-2021-11-06 (в журнале, рекомендованном КОКСОН (входит в базу RSCI))

Халықаралық конференциялар материалдарының жинақтарында мақалалар мен тезистер жарияланған:

5. Айтмаганбет П.Ж., Умарова Г.А. Оценка общей заболеваемости взрослого населения г.Уральска Республики Казахстана // Сборник тезисов конференции с международным участием «Новые проблемы медицинской науки и перспективы их решений». – Душанбе. – 2021. – С.650.

6. Айтмаганбет П.Ж., Исалдинова А.Н. Показатели общей заболеваемости населения города Актобе Республики Казахстан// в сб. Материалы XII Российской (итоговой) научно-практической конференции с международным участием студентов и молодых ученых «Авиценна–2021»: в 2 т. – Новосибирск: ИПЦ НГМУ, 2021. – Т. 2. – С.3-4.

7. Исалдинова А.Н., Айтмаганбет П.Ж. Оценка первичной заболеваемости взрослого населения г. Актобе// в сб. Материалы LХ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука: вчера, сегодня, завтра». – Актобе. – 2021. – С.148.

8. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Кудабаева Х.И., Айтмағанбет П.Ж. Особенности биоэлементного статуса населения индустриально развитого региона // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Аспекты и инновации биотехнологии окружающей среды и биоэнергетики». – Алматы. – 2021. – С. 115-119

9. Серикбаева Н.Р. Лукпанова С.М. Айтмаганбет П.Ж. Научный руководитель Батырова Г.А. Сравнительный анализ содержания кальция и фосфора у женщин с доброкачественными новообразованиями молочных желез // Сборник материалов конференции с международным участием «Новые проблемы медицинской науки и перспективы их решений». – Душанбе. – 2021. – С.664.

10. Batyrova G., Kononets V., Umarova G., Umarov Ye., Tlegenova Zh. Iodine content in the hair of the adult population of the Mangistau region of the Republic of Kazakhstan and its interaction with coronavirus infection (COVID-19): a cross-sectional study. //International Conference of Trace Elements and Minerals/ Abstract book Online Meeting of 36th GMS, 7th ISZB, TEMA17 and 13th ISTERH, August 2 – 6. 2021. P. 61

11. Batyrova G., Kononets V., Umarova G., Umarov Ye., Tlegenova Zh. Zinc content in the hair of residents recovered from COVID-19 in the Mangistau region of the Republic of Kazakhstan // International Conference of Trace Elements and Minerals/ Abstract book Online Meeting of 36th GMS, 7th ISZB, TEMA17 and 13th ISTERH, August 2 – 6. 2021. P. 93

Ғылыми-практикалық журналдардағы мақалалар:

12. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Проблема дисбаланса микроэлементов в организме человека Валеология: Денсаулық – Ауру – Сауықтыру. – 2021. – №1. -С.15-21

2022 жылы:

Web of Science және Scopus деректер қорына енгізілген журналдардағы мақалалар:

1. Gulnara Batyrova, Zhenisgul Tlegenova, Victoria Kononets, Gulmira Umarova, Khatimya Kudabayeva, Yerlan Bazargaliyev, Ainur Amanzholkyzy, Yeskendir Umarov. Hair Toxic Trace Elements of Residents across the Caspian Oil and Gas Region of Kazakhstan: Cross-Sectional Study // International Journal of Environmental Research and Public Health. – 2022. – № 19. – Р. 11158. https://doi.org/10.3390/ijerph191811158 (Web of Science –Q2/ Q1; IF – 4,61; Scopus – Процентиль 75)

2. Gulmira Umarova, Gulnara Batyrova, Zhenisgul Тlegenova, Victoria Kononets, Saule Balmagambetova, Yeskendir Umarov, Inkara Yessengaliyeva, Arstan Mamyrbayev. Essential Trace Elements in Scalp Hair of Residents across the Caspian Oil and Gas Region of Kazakhstan // Toxics. – 2022. – № 10. – Р. 364. https://doi.org/10.3390/toxics10070364 (Web of Science – Q2; IF – 4,47; Scopus – Процентиль 62)

3. Батырова Г.А., Тлегенова Ж.Ш., Умарова Г.А., Кононец В.И., Умаров Е.А., Кудабаева Х.И., Айтмаганбет П.Ж., Аманжолкызы А.Микроэлементный статус взрослого населения Западного Казахстана //Экология человека. – 2021. – №11. – С. 42-49. (Scopus – Процентиль 30, SGR=0,19; 2021)

4.Batyrova G, Kononets V, Amanzholkyzy A, Tlegenova Z, Umarova G. Chromium as a Risk Factor for Breast Cancer: A Meta-Analysis. Asian Pac J Cancer Prev. 2022 Dec 1;23(12):3993-4003. doi: 10.31557/APJCP.2022.23.12.3993. PMID: 36579979.

5. Batyrova G, Tlegenova Z, Kononets V, Umarova G, Bazargaliyev Y, Taskozhina G, Kereyeva N, Umarov Y. Content of Essential Trace Elements in the Hair of Residents of the Caspian Region of the Republic of Kazakhstan Who Recovered from COVID-19. Diagnostics (Basel). 2022 Nov 8;12(11):2734. doi: 10.3390/diagnostics12112734. PMID: 36359577; PMCID: PMC9689738. (в журнал Diagnostics Web of Science – Q2; IF – 3.992).

КОКСОН ұсынған журналдардағы мақалалар:

6. Сарсембин У.Қ., Батырова Г.А., Умарова Г.А., Ургушбаева Г.М., Айкенова Н.Е. Ақтөбе қаласының топырағының ауыр металдармен ластануын экологиялық бағалау // Вестник Карагандинского университета. – 2022. – № 3(107). – С. 109-116. (КОКСОН МОН РК)

7. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Айтмаганбет П.Ж., Тлегенова Ж.Ш., Кононец В.И. Содержание лития у населения Актюбинской области Республики Казахстан и его связь с психическими заболеваниями: поперечное исследование //Обозрение психиатрии и медицинской психологии имени В.М.Бехтерева. – 2021. – №4, Т.57. – С. 67-75. doi.org/10.31363/2313-7053-2021-57-4-67-75 (КОКСОН МОН РК (входит в RSCI))

Монографиялар:

8. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Атлас «Элементный статус населения Западного Казахстана». Монография. – Актобе. – 2022. 88 с. ISBN 978-601-80722-4-6

9. Батырова Г.А. Экологические и физиологические аспекты значения эссенциальных микроэлементов в организме человека. Монография. – Актобе. – 2022. 192 с. ISBN 978-601-7650-55-1

Халықаралық конференциялар материалдарының жинақтарында мақалалар мен тезистер жарияланған:

10. Умарова Г.А., Батырова Г.А. Дисбаланс макроэлементов среди населения Мангистауской области Западного Казахстана// в сб. Материалы международной научно-практической конференции (69-ой годичной), посвященные 30-летию Государственной независимости Республики Таджикистан и годам развития села, туризма инородных ремесел «Достижения и проблемы фундаментальной науки и клинической медицины» – 2021. Т.2. – С.404-405

11. Умарова Г.А., Батырова Г.А., Мамырбаев А.А., Шмигельскас К. Связь содержания кремния с заболеваниями репродуктивной системы у женщин Мангистауской области Республики Казахстан // Материалы Международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы в охране репродуктивного потенциала женщин». – Нур-Султан. – 2022.– С.48

12. Umarova G., Batyrova G., Umarov Y. The content of Cd, Pb, Fe, P in the soil and hair of residents of the city of Aktobe Kazakhstan) // Toxicology Letters. Abstracts of the XVIth International Congress of Toxicology (ICT 2022) uniting in toxicology. – Maastricht, The Netherlands. – September 18–21, 2022. – S124.

13. Batyrova G., Umarova G., Umarov Y. The content of Cd, Hg, Pb in the hair of men and women of Aktobe region (Western Kazakhstan) // Toxicology Letters. Abstracts of the XVIth International Congress of Toxicology (ICT 2022) Uniting in toxicology. – Maastricht, The Netherlands, September 18–21, 2022. – S90.

14. Umarov Y., Batyrova G., Umarova G. The distribution of hair’s Be level in West Kazakhstan region using geographic information system (GIS) /Toxicology Letters. Abstracts of the XVIth International Congress of Toxicology (ICT 2022) Uniting in toxicology. – Maastricht, The Netherlands. – September 18–21, 2022. – S124.

Патент:

1. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А., Батыров Р.К. Способ комплексной оценки влияния окружающей среды на здоровье человека. Патент полезную модель № 6945. Номер и дата бюллетеня № 15 – 15.04.2022.

Авторлық құқықпен қорғалатын объектілерге құқықтардың мемлекеттік тізіліміне мәліметтерді енгізу туралы куәліктер:

2. Батырова Г.А., Умарова Г.А., Умаров Е.А. Карта содержания лития в волосах населения Актюбинской области (Ме, мгк/г). Свидетельство о внесении сведений в государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом № 20241 от 14.09.2021.

3. Батырова Г.А., Сарсембин У.К., Умарова Г.А., Есенгалиева И.Е. Геохимическая карта почвы Актюбинской области по содержанию Cu, Co, Cr, Pb, Cd, Fe, Mn. Свидетельство о внесении сведений в Государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом №26952 от 8 июня 2022 года.

4. Батырова Г.А. Экологические и физиологические аспекты значения эссенциальных микроэлементов в организме человека. Свидетельство о внесении сведений в Государственный реестр прав на объекты, охраняемые авторским правом № 29237 от 5 октября 2022 года.